حصر خانگی، بیش از هزار روز، به استناد کدام حکم؟بسیاری از کارهایی که بعد ازحوادث تلخ ۲۲ خرداد رخ داد، اصولا شرایط را سخت کرده است. اقلیت ها، زنان... وقتی داستان کهریزک رخ داد، من یادم است که وقتی کار بالاتر گرفت، آقای مرتضوی گفتند که من آن موقع اصلا نبودم، مرخصی بودم. امروزه توسط رییس پلیس گفته می شود که ایشان مجرم است
حقوق بشر مثل چهارراهی است که حقوقدانان، جامعه شناسان و اقتصاددانان و سیاسیون را می تواند دور یک میز بنشاند. این اتفاق در کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای مرکز اتفاق افتاد. این بار شاید از صحبت های تئوریک و فلسفه حقوق خبری نبود و حضور سخنرانانی که مدام با روزنامه ها و رسانه ها در ارتباط هستند موجب شد این بار به مساله حقوق بشر کمی عینی تر پرداخت شود. کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای مرکز، مصادف با روز جهانی حقوق بشر، در حضور حقوقدانان و وکلای برجسته یی، این روز را پاس داشت. سخنرانان همایش دکتر محمد هاشمی حقوقدان، دکتر مهرپور استاد دانشگاه، دکتر حمیدرضا جلایی پور، جامعه شناس و دکتر صادق زیباکلام از استادان علوم سیاسی بودند. از حاشیه های این همایش، حضور فعالان حقوق بشر در طول سالیان اخیر ازجمله نسرین ستوده، محمد علی دادخواه، نرگس محمدی، معصومه دهقان و مرضیه رحیمی بود و در کنار این چهره ها، دکتر افتخار جهرمی، دکتر میرمحمد صادقی، دکتر صالح نیکبخت و چهره های دیگر حقوقی هم در مراسم حضور داشتند.
دکتر محمد هاشمی:
(رییس کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای مرکز)
حقوق بشر نزد دولت ها مثل امانت است
در رابطه با حقوق بشر صحبت خواهم کرد اما پیش از آن عرض می کنم که کانون وکلای مرکز به این دلیل که یک نهاد مدنی و مستقل است پیرامون ترویج حقوق بشر گام برمی دارد که بیش از ۱۰ سال است که تحت نظارت هیات مدیره در حال فعالیت است. بعد از انقلاب ما شاهد یکی از ناگواری ها درباره سقوط استقلال کانون وکلا بودیم که یکی از قدم های موثر در بازیافت این استقلال را کمیسیون حقوق بشر برداشت. تاریخ حقوق بشر با جنگ ها و ناگواری ها اتصال پیدا کرده است. منابع بین المللی همواره یکی از استنادات شان به منشور کورش کبیر بوده است و به هر حال بازتابی که منجر به ترویج حقوق بشر شده است، ناخجستگی های ناشی از جنگ ها بوده است که آخرین آن جنگ جهانی دوم بوده است که جهان را به آتش کشید؛ پس از آن وجدان ها بیدار شد تا جایی که عده یی روشنفکران در کنار هم پس از تاسیس سازمان ملل متحد جمع شدند که ماحصل آن امضای اعلامیه جهانی حقوق بشر بود. من استنباط خودم را عرض می کنم و می خواهم بگویم این سالگرد نوعی نوروز است و اتفاقا دعای «یا مقلب القلوب و الابصار... » کاملا به بحث حقوق بشر می خورد. بنابراین امروز را باید نوروز حقوق بشر نامید و در راه بهار علمی، درست گام برداریم. باید این روز را با قلبی پاک پاس بداریم. این مساله جنبه فرهنگی دارد و باید در این راستا گام های هنجاری و ساختاری لازم را برداریم. این موضوع اساسی است می خواهیم این تنها یک مراسم سالگرد نباشد بلکه یک استارت برای توسعه این اندیشه که فی الواقع پاسداشت همان ارزش و کرامت والای انسان است، باشد. در این خصوص ضمن آنکه دولت ها خود را نماینده مردم می دانند باید از این امانت پاسداری کنند. جالب است که قانون اساسی ما گام مثبتی برداشته است و فصل سوم این قانون، اختصاص به حقوق ملت دارد که نکات جالبی در این راستا دارد که در اصل ۹ می گوید هیچ مقامی حق ندارد آزادی های مشروع را حتی با وضع قانون سلب کند. یعنی شهروندان این حق را دارند که قوانین ناخجسته یی که تحدید کننده حقوق انسانی است را قبول نکنند؛ حق مانند ناموسی است که باید از آن پاسداری شود. علاوه بر حکمرانان، مردم باید در جهت توسعه انسانی و احقاق حقوق فردی گام بردارند. نباید محدود به جشن باشد، به همین جهت من به عنوان یک شهروند درخواست اقدامات لازم را دارم و در این خصوص، دولت جدید با شعاری که درباره تدوین منشور حقوق شهروندی داده است، مبادرت فرمود به تدوین منشور حقوق شهروندی. شعار در کشورهای جهان سومی زیاد است و شعار وقتی جنبه عملی پیدا می کند که به مرحله شعور برسد. فکر انتقال داده می شود اینجاست که باید به حقوق بشر به عنوان ناموس نگاه کنیم. حقوق بشر حق انسانی است. ذکر خیر و پاسداشت دو چهره در اینجا لازم است، یکی نلسون ماندلا در سطح جهان و دیگری کاظم معتمدنژاد در سطح ملی. داستان ماندلا را همه می دانند ولی درک او دشوار است. ماندلا در اعمال و رفتار مدنی و انسانی خودش نام نیک را به جای گذاشت و آنچنان این فضای برابرخواهانه را به جای گذاشت که نام نیکش تا همیشه به یاد خواهد ماند. از دیگر خصایص او این بود که قدرت را ارث شخصی اش ندانست و از آن استبداد ظالمانه یی که قدرت طولانی مدت علت آن است، دوری کرد. شخصیت بعدی، جناب دکتر کاظم معتمدنژاد که استاد علم ارتباطات است که دقیقا پیامش حقوق بشری است. چون از مهم ترین اندیشه های حقوق بشری، آزادی در اندیشه و فکر است و از اساتید محترم حقوق بشر می خواهیم مطالب ایشان را به عنوان یک شاهد در کلاس های درسی بیاورند.
دکتر حسین مهرپور:
(مشاور هیات پیگیری و نظارت بر اجرای قانون اساسی)
اعلامیه حقوق بشر مخالفتی با مذهب ندارد
امروز از یک طرف شصت و پنجمین سالگرد تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر می شود که تاثیر بسیار زیادی در جامعه انسانی داشته است و از سویی تولد امام موسی کاظم(ع) است که یکی از قربانیان حقوق بشر بوده اند. من هم می خواهم یادی از نلسون ماندلا کنم به عنوان اسطوره بدترین نقض حقوق بشر، به ویژه بعد از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر. مبارزاتش یک طرف، مشی انسانی و بزرگ منشی اش هم یک طرف است. اعلامیه جهانی حقوق بشربعد از جنگ جهانی دوم و تلاش برای برقراری صلح، در جهت احیای حقوق انسان ها به صورت فراگیر و جهانشمول تدوین شد، این اعلامیه ناظر به امور دنیوی است و حیثیت انسان و برخورداری همه افراد انسانی از آزادی، کرامت و منع تبعیض مشخصا تبعیض بر اساس نژاد، عقیده و جنس را مدنظر دارد. اعلامیه براساس این ملاک ها تصویب شد و تکیه این مساله هم به این است که قابل اجرا و درک برای همه است و جنبه جهانشمولی و اجرا برای تمام افراد دارد. این به عنوان آرمان مشترک جامعه انسانی بیان شده است و این جنبه جهانشمولی تا جایی است که در این اعلامیه برای بیان این حقوق، نامی از اینکه خداوند این حقوق را به انسان داده است و موهبتی است الهی، نبرده شده است. به نظر بنده، این به معنای این نیست که اعلامیه و تدوین کنندگان آن با مذهب مخالف بودند بلکه رسالت خودش را ترویج مذهب نمی داند و همواره عنایت به این داشته است که اصول به گونه یی بیان شود که همه آن را بپذیرند، چه کسانی که خدا را قبول دارند و چه کسانی که ندارند. همه خودشان را زیر چتر این حقوق انسانی ببینند. به نظر من هم اعلامیه از نقطه نظر دین و مذهب باید لابشرط بدانیم نه بلاشرط. به این ترتیب، ملاحظه می شود با مقدمه این اعلامیه، آرمان مشترکی برای تمام مردم و کلیه ملل اعلام می کند تا جمیع مردم به آن گوش سپارند. گاهی بازگشت به این متن ها فایده نیست. ماده یک می گوید همه افراد با هم برابرند و آزاد.
اعلامیه حقوق بشر، اعلامیه است، معاهده و سند الزام آور نیست و باید در جهت فرهنگ سازی و اجرایی کردن آن تلاش شود. عده یی درصدد بودند پیش از تصویب این اعلامیه، سند الزام آوری تصویب شود که افراد شکایات بین المللی خود را در آنجا مطرح کنند اما به این نتیجه نرسیدند و گفتند این مواد انسانی به صورت اعلامیه اعلام شود. این اعلامیه تنها اعلام آزادی ها و حقوق اساسی بشر است. به هر حال، مفاد این اعلامیه مقبولیت بسیاری پیدا کرد و حتی مورد تایید مذهبیون قرار گرفت. شهید مطهری درباره این اعلامیه بیان می کند که این اعلامیه چون براساس احترام و آزادی و مساوات تنظیم شده و برای احیای حقوق بشر تنظیم شده است، مورد تایید هر انسانی است. در دین اسلام، انسان، حقوق انسان، آزادی و مساوات آنها نهایت ارزش و احترام را دارد و نویسندگان این اعلامیه مورد ستایش ما هستند. روح و اساس اعلامیه حقوق بشر این است که انسان از یک نوع حیثیت، برابری و روح تشکیل شده است که این روح مورد تایید اسلام است. بنابراین اعلامیه حقوق بشر طبق گفته های ایشان، بیگانگی با موازین مذهبی ما راندارد. نباید نسبت به این اعلامیه بی مهری شود. خود اعلامیه با این موازین علاوه بر اینکه باید نشر شود، نقش دولت ها برای تحقق این موازین را مشخص می کند. این مهم است که همواره موازین حقوق بشری را ملاحظه کنند و نسبت به مردم رعایت کنند؛ دولت ها باید به مسوولان خود آموزش دهند این موازین را و دولت ها باید به گونه یی مسوول شناخته شوند و آن را عملیاتی کنند و پاسخگو باشند و بهترین راه، التزام قراردادی دولت هاست. دولت ها باید خود را وادار به پذیرش کنند و دولت ها به تعهد قراردادی خود پایبند باشند. کمیته حقوق بشر نهاد نظارتی هم دارد که دولت ها موظف به ارائه گزارش هستند. نمی گویم ضمانت اجرای قوی دارد ولی می تواند الزام کننده باشد. دولت های اسلامی که بر مبنای ایدئولوژی اسلامی پایه شده اند، به نظر من از یک سو به جهات موازین اسلامی و تعهدشان به رعایت این موازین، شرعا موظف به رعایت هستند. حقوق را طبق اصل ۵ خداوند داده است و هیچ فردی نمی تواند این حق را از او بگیرد. حکومت اسلامی باید به عدل رفتار کند. طبق اصول قرآنی، دولت باید به عدل و انصاف با مردم رعایت کند. از سوی دیگر به لحاظ پذیرش، دولت ها موظفند موازین حقوق بشر را رعایت کنند و پاسخگوی رفتار خود باشند. دولت جمهوری اسلامی ایران هم تا الان نسبت به برخی از این معاهدات بین المللی متعهد است و امضا کرده است، دو میثاق را پذیرفته، همین طور کنوانسیون حقوق کودک را با شرط قبول کرده است. به هر حال تعهدات شرعی و بین المللی دارد؛ ما امیدواریم به ویژه الان که دولت جدید شعار داده است، سند داده و عنوان کرده است که حقوق شهروندی به معنای این است که حقوق اساسی را باید برای همه مردم به رسمیت بشناسیم و شهروند و بشر باید برخوردار از این حقوق باشند و برای این برخورداری نیاز داریم در برخی قوانین، آیین نامه ها و دستورالعمل ها اصلاح شود و در رویه اجرایی و قضایی اصلاحاتی صورت بگیرد و وکلای محترم دادگستری هم نقش بزرگی در دفاع از حقوق بشر دارند. حکومت هم در این راستا وظیفه مهمی دارد.
حمیدرضا جلایی پور:
(استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران)
حقوق بشر اگر در کشور نقض شود، نمی توان به وفاق اجتماعی رسید
من هم علاقه دارم، یادی از ماندلا، نماد انسانی حقوق بشر در شرایط سخت نژادپرستی کنم. قبل از شروع بحث عنوانم را دقیق تر توضیح می دهم، مختصات یا مشکلات محیط سیاسی واجتماعی جامعه برای حاملان حکومت قانون و بشر. لذا دوستان می دانند که چون من رشته ام جامعه شناسی است، از دید جامعه شناسی بیان می کنم. حرف من این است که جامعه ما یک جامعه امروزی و مدرن است و در این جامعه نیروهای سیاسی باقدرتی هستند که اصول کشورداری را به بازی می گیرند و عده یی از محققان این وضعیت را به منش ایرانیان و دی ان ای آنان منتسب می کنند. من این شرایط را به دلایل دیگری می دانم. اینکه من می گویم جامعه ایران یک جامعه مدرن و معاصر است، به این دلیل است که امروزی شدن به این معناست که جامعه انسانی در یک جا متمرکز شده است و اینجا مقتضیاتی دارد و روابط هم متمرکز شده است، جامعه مدرن یعنی جامعه شهری، اصولی دارد که با این اصول نمی توان بازی کرد، تعابیر غربی و شرقی غلط است. الزاماتی دارد که نمی توان با الزامات همراه نشد، جامعه ایران نسبت به قبل مدرن تر است. با توجه به این شرایط اداره شهر ها اصول اولیه یی دارد و همه این را می دانند اما با این اصول بازی می شود و هزینه زندگی بالا می رود، خصوصا برای کسانی که دغدغه قانون و حقوق بشر دارند. چند اصل را نام می برم: ۱) در جوامع پیچیده شهری بخش خصوصی اقتصاد لازم است، با اقتصاد دولتی نمی توان اداره کرد. با موسسات شبه دولتی هم نمی توان این کار را کرد. در کشور ما قرار بود اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی، یک انقلاب اقتصادی بکند که نکرد.
هنوز این اصل مخدوش می شود و لذا زندگی مشکل می شود. اصل دوم که بسیار بدیهی است، این است که در کشور ما قبول شده است که حاکمیت مردم برقرار شود، انتخابات برقرار شود، مگر می شود بدون یک رقابت انتخاباتی علمی این کار را کرد؟در کشور ما دستگاه های رسمی تبلیغاتی تبلیغ می کنند که عضویت در احزاب یک ضدارزش است و در این کشور عضو مافیا شدن باارزش تر از عضویت در حزب است. سرمایه تشکل یابی کار سختی است و هر جامعه یی نمی تواند این کار را بکند، در تریبون های رسمی تشکل های رسمی محکوم می شود و رسما گفته می شود که جامعه مسجد و تکیه دارد، حزب می خواهیم چه کار؟نظام رقابتی حزبی اصل انتخابات پویا در کشورهاست، نمی توان بیخودی افراد را برداریم و مدیریت را به دست شان بدهیم، مثل تجربه هشت ساله اخیر، نکته دوم اینکه احزاب باید فعال باشند برنامه های انتخاباتی داشته باشند و مردم به آن حزب رای دهند، نکته سوم اینکه روابط شهری پیچیده است و نمی توان به راحتی کنترل کرد، پلیس تا اندازه یی می تواند کنترل کند، گشت ارشاد هم نمی تواند، یک اصل طبیعی کنترل که بی خرج هم هست، عرصه عمومی نقد و بررسی است، یعنی همین کسانی که در جامعه زندگی می کنند، باید بتوانند نقد کنند، عرصه عمومی نقد و بررسی در ایران فوق العاده پرهزینه است، مطبوعات آزاد، اجتماع آزاد می خواهد. اگر این عرصه کار کند، چشم دولت باز می شود، متاسفانه این عرصه در ایران ناامن است نه اینکه وجود نداشته باشد. نکته چهارم هم یک اصل بدیهی اولیه است، اصل استقلال دانشگاه ها، مگر می شود یک گروه بنشینند و افراد را تعیین کنند، رییس دانشگاه را تعیین کنند، این دانشگاه دیگر حتی دفاع از حقیقت هم نمی تواند بکند و تبدیل به دبیرستان می شود. مگر می شود عده یی برای حوزه علمیه آخوند بیاورند؟در دانشگاه هم نمی شود، به نظر من خیلی نگران کننده است، اینکه عده یی عضو هیات علمی شوند بدون انتخاب. اصل بعدی این است رسالت آموزش و پرورش به درستی انجام شود. رسالت خانواده ندارد، مهم ترین رسالتش این است که باید به بچه ها بفهماند شهروند چیست و حقوق شهروندی چیست و این کار سختی است. آموزش و پرورش باید به بچه ها بیاموزد اینکه فردا آمدند به جامعه با یکدیگر مدنی رفتار کنند، این کار خانواده نیست. آموزش و پرورش باید بچه ها را آماده کند که با غریبه ها خوب رفتار کنند.
نکته بعدی، این است که اجماع و رفاه و همبستگی چگونه باید در کشور ما صورت بگیرد؟ وفاق اجتماعی حول ارزش های مشترک است، باید ملاک ها پیدا شود. اخلاق مشترک چیست؟ همان حقوق بشر است. حقوق بشر اگر در کشوری نقض شود، نمی توان به اجماع رسید. این اصول از اصول بدیهی است که باید در نظام ما رعایت شود. این اصول تبادل قوا را می خواهد، اراده جمعی را می طلبد. ایرانی ها ضد مدنی نیستند، ایرانی ها اراده سیاسی می خواهند، خیلی چیزها اگر اراده به آن تعلق بگیرد، می شود. من حرف های ریشه دار تاریخی را قبول ندارم. این چند اصل یک چیز بدیهی است. اینکه چرا اراده سیاسی تعلق نمی گیرد به نظر من این است که یک سری اصول در انقلاب ها شکل می گیرد، انقلاب ما که بر پایه برابری و عدالت خواهی شکل گرفت و بسیار روی آن تاکید کرد و الان روی این هویت ها بسیار تاکید می کنند که به نظر من باید فراتر رفت. نکته دوم اینکه شبکه اجتماعی تامین کننده منافع شکل گرفته است، این است که ریشه دارد، منافع شکل گرفته است، تا کار به جاهای باریک نکشد؛ گشایش شکل نمی گیرد. ما شهروندانی هستیم که می توانیم مشکلات را با اراده سیاسی باز کنیم. جامعه ایران جامعه یی پویا است و منفعل نیست. تشکل یابی ها هم با وجود محدودیت، تعطیل نشده است. اقتضای زندگی شهری این را می طلبد، تلاش ها برای استقلال دانشگاه متوقف نشده است. دهه ۷۰ و ۸۰ دهه فعال شدن حاکمیت قانون و حقوق شهروندی بوده است و چند قشر هم به ترتیب هزینه داده اند، اول دانشجویان، دوم روزنامه نگاران، سوم فعالان سیاسی و چهارم وکلا بودند. اینها هزینه دادند و می دهند. با این سختگیری ها آسیب های اجتماعی در ایران افزایش پیدا می کند. پیش بینی نکنند، اینکه پیش بینی می کنند هزینه می رود بالا، موجی که در حال حاضر ایران با آن مواجه است.
صادق زیباکلام:
(استاد دانشگاه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران)
اگر قانون اساسی را رعایت می کردیم نقض حقوق بشر به صفر می رسید
به امید روزی که در دنیا قفسی نباشد من بیشتر می خواهم یک مقداری درباره تضاد و تقابلی که به نظر می رسد در زمینه فلسفه حقوق بشر، نگاهی که آن در ایران پیدا کرده است، گاه حاکمیت اسلامی که بعد از انقلاب اسلامی در ایران به وجود آمد، علت این امر بوده است. چندین شکاف به علل مختلف میان ایران و غرب پدید آمده است یکی از این مناقشات که به نظر می رسد رو به افزایش است، مناقشه بر سر حقوق بشر است. غربی ها ظرف این سه دهه همواره ما را به خاطر نقض حقوق بشر مورد مواخذه قرار داده اند؛ پاسخی که ما به این نقض داده ایم ظرف این ۳۵ سال چه بوده است؟این بوده است که غرب از حقوق بشر استفاده ابزاری و سیاسی می کند و مشکل ما حقوق بشر نیست، مشکل این است که ما می خواهیم آزاده باشیم. ما چون می خواهیم دادرسی مان بر اساس اصول و موازین اسلامی باشد و عواملی از این دست. بارها و بارها این مطالب را از مسوولان کشوری شنیده ایم، بنده می خواهم این سوال را مطرح کنم که مشکل ما در ارتباط با حقوق بشر چیست؟دلیلش به این خاطر است که قضات ما می خواهند بر اساس شرع نظام حقوقی را اجرا کنند یا خیر؟ من معتقدم که برعکس آنچه منظما گفته می شود، انتقاداتی که به ما وارد می شود، خیلی ربطی به اسلام پیدا نمی کند. اینکه دانشجویی ستاره دار می شود در جمهوری اسلامی ایران، اینکه دانشجویی به واسطه آنکه در ستاد میرحسین موسوی فعالیت می کرده یا طرفداری می کرده یا در یک راهپیمایی که غیرقانونی بوده است، شرکت کرده، وقتی این دانشجو ستاره دار می شود یا از تحصیل منع می شود، اینکه اگر در فوق لیسانس گزینش، او را رد کند یا اگر در دکترا اینچنین شود، بر اساس کدام قانون یک دانشجو را به دلایل سیاسی و به این دلیل که فکرش مخالف با حکومت است یا منتقد حکومت است، به استناد کدام دلیل او را منع می کند؟آیا در قانون اساسی اصلی وجود دارد که منع کند؟بازداشت بدون اتهام؛ آیا اتفاق نیفتاده است که یک فرد سیاسی در جمهوری اسلامی ایران اتهامی به او وارد شده است و ماه ها بعد به او بگویند اتهامت این بود.
گفته می شود که وزیر علوم به خاطر اینکه معاونانی غیرتایید شده از اطلاعات انتخاب کرده است، می خواهد استیضاح شود. بر اساس کدام قانون وزارت اطلاعات، رییس دانشگاه، استاندار، معاون وزیر و غیره را باید انتخاب کند. انتخابات و رد صلاحیت ها؛ بارها و بارها این را شنیدید که فلانی رد صلاحیت شد، اینکه به شورای نگهبان کتبا و شفاها گفته شده که چرا رد صلاحیت شده و بعضا دیده شده است که گفته است آبرویت می رود، به خاطر حرمت خودت نمی گوییم. قانونا شورای نگهبان باید از چهار مرجع بپرسد، بنده به عنوان کسی که رد صلاحیت شده در انتخابات مجلس ششم صحبت می کنم. وقتی داستان کهریزک رخ داد، من یادم است که وقتی کار بالاتر گرفت، آقای مرتضوی گفتند که من آن موقع اصلا نبودم، مرخصی بودم. امروزه توسط رییس پلیس گفته می شود که ایشان مجرم است. من معتقدم که هیچ کدام اینها نه ربطی به اسلام دارد، نه ربطی به چیز دیگری. به نظر من مشکل ما اینها هست، اینکه بگویند غربی ها می خواهند ایدئولوژی ما را عوض کنند، غلط است.به عنوان کلام آخر، دکتر مهرپور نشان دادند تضاد بنیادی بین اسلام، نگاه دینی با حقوق بشر نیست. یکسری هم که من فهرست کردم که ایرادات چه بوده است. مشکل اصلا در این نیست که ما می خواهیم موحد باشیم و غربی ها مانعند. بنده معتقدم اگر ما قانون اساسی را رعایت می کردیم، اگر ما اصول مصوب مجلس خودمان را رعایت می کردیم من معتقدم نقض حقوق بشر به صفر می رسید. ما قوانین خودمان را هم رعایت نکردیم.
ثمین چراغی
